Komuniteti Shqiptar nė Xhenova
Dr. Alban DaciXhenova-Itali
Qyteti i Xhenovės, ka njė numėr tė konsiderueshėm me shqiptarė qė prej vitesh
jetojnė dhe punojnė nė sektor tė ndryshėm dhe vijnė pothuajse nga tė
gjitha zonat e Shqipėrisė. Disa prej tyre posedojnė lejet e qėndrimit
dhe kanė bėrė tė mundur bashkimin familjarė, kurse njė pjesė tjetėr po
aq e konsiderueshme, kanė ardhur nė formė klandestine ( fshehur) dhe nė
tre vitet e fundit nuk kanė pasur fatin dhe mundėsinė tė marrin lejet e
qėndrimit (nė kėto tre vjet nė Itali nuk ka dalė asnjė fluks
gjithėpėrfshirės pėr legalizimin e emigrantėve, por vetėm disa flukse
tė punės sezonale me kuota fare tė vogla pranimi nė numėr).
Ato emigrantė qė kanė lejet e qėndrimit, kanė pėrfituar disa privilegje si:
1)
kanė mundėsi mė tė mira pėr tė gjetur punė, sepse mund tė lėvizin
lirshėm, pa pasur frikė nga autoritet e ruajtjes dhe rendit publik.
2) mund tė punojnė nė rregulla me siguracione shoqėrore pėr jetėn
3) mund tė shkojnė nė Shqipėri pėr festa dhe festime tė ndryshme familjare
4) kanė mundėsinė tė marrin dhe familjarėt e tyre duke aplikuar pėr procedurėn e bashkimit familjarė
5) e kanė mė tė lehtė tė marrin me qira apo tė blejnė shtėpi
Pra, nga rreshtimi qė bėmė mė sipėr, mund tė shprehemi se: kjo kategori e
emigrantėve shqiptarė ėshtė me fat dhe nė njė mėnyrė apo nė njė tjetėr
pėrpiqet tė integrohet mė shpejt dhe mė lehtė nė shoqėrinė vendase.
Megjithatė integrimi i tyre ėshtė jo i njėtrajtshėm dhe uniformė.
Integrimi ekonomik
Normalisht integrimi ekonomik i punėtorėve shqiptarė qė emigrojnė nė formė
individuale ėshtė shumė i shpejtė dhe realizohet nė njė periudhė kohe
tė shkurtėr, falė edhe ndarjes nė segmente tė tregut tė punės kėtu nė
Xhenova, sepse emigrantėt zėnė vende pune qė janė pak tė paguara dhe tė
pa pėlqyera nga vendasit.
Emigrantėt shqiptarė, jo vetėm kanė
arritur tė bėjnė integrim tė shpejtė ekonomik, por mund tė themi se
kanė arritur tė zėnė edhe pozicionin e liderit nė kėtė fushė, sepse
janė bėrė sipėrmarrės nė aktivitete tė ndryshme punėsimi .
Shqiptarėt
zėnė vendin e parė, pėr sa i pėrket fushės sė sipėrmarrjes, pėr nga
komunitet e huaja tė pranishme nė qytetin e Xhenovės, ku pothuajse nė
ēdo ndėrmarrje pune nė sektorin e ndėrtimit janė pronarė ose
bashkėpronar.
Punėt qė shqiptarėt (gjinisė mashkullore) kryejnė nė
fushėn e ndėrtimit janė ndihmės punėtorė, punėtorė, mjeshtėr, artixhan
dhe imprezar (sipėrmarrės).
Ndėrsa, nė fushėn e hoteleri-turizmit.
ushtrojnė profesionet e njohura si: ndihmės kamerier, kamerier, ndihmės
kuzhinier, kuzhinier. Nė kooperativa tė ndryshme solidariteti, kryejnė
kryesisht rolin e ndėrmjetėsuesit kulturor, kurse nė bujqėsi punojnė nė
vreshta me rrush si dhe nė ferma me pemė frutore. Kėto janė profesionet
mė kryesore dhe mė tė dukshme qė kryejnė shqiptarėt e gjinisė
mashkullore nė qytetin e Xhenovės.
Roli i gruas shqiptare nė mėrgim
Femra shqiptare lidhur edhe me paragjykimet tradicionale tė marra me vete nga
Shqipėria, nė hapat e para tė emigracionit, nuk ka qenė angazhuar
drejtpėrdrejtė nė asnjė formė punėsimi, pėrveē shtėpiakes sė mirė qė
kujdeset pėr fėmijėt, pėr shtėpinė dhe pėr burrin.
Me kalimin e kohės, burrat (bashkėshortėt) shqiptarė e kanė parė se: ėshtė shumė e
vėshtirė, thuajse e pamundur qė vetėm me njė burim tė ardhurash tė
kėnaqin nevojat e gjithė familjes. Prandaj, mė shumė pėr nevojė
ekonomike dhe mbijetese, se sa sensibilizimi, burri shqiptar, ka
filluar ti jap mė shumė hapėsira bashkėshortes sė tij, duke e lejuar
tė pėrfshihet me tė drejta tė plota nė tregun e punės.
Prandaj, kohėt e fundit edhe pozicioni i femrės shqiptare nė shoqėrinė e
komunitetit shqiptar nė Xhenova po ndryshon, sepse sot, femra shqiptare
nuk ėshtė vetėm njė shtėpiake e mirė, qė kujdeset vetėm pėr burrin,
shtėpinė dhe fėmijėt, por po bėhet gjithmonė e mė aktiveve edhe jashtė
mureve tė shtėpisė, duke ushtruar profesione tė ndryshme si: Badante
(pėrkujdesjes pėr moshėn e tretė), kameriere, shitėse nė super markete
etj.
Nė disa familje qė kanė zgjedhur tė jetojnė kėtu nė Xhenova, me
tė cilėt unė kam marrėdhėnie miqėsore, kam vėnė re se: gruaja shqiptare
jo vetėm jep njė kontribut tė rėndėsishėm pėr familjen, sepse ushtron
njė profesion dhe sjellė tė ardhura ekonomike, por ka marrė nė dorė
timonin e drejtimit tė familjes, duke i qėndruar pranė bashkėshortit qė
tė dalė nga situata e vėshtirė e pesimizmi (pėr shkak tė vėshtirėsive
tė shumta qė njė emigrant has nė jetėn e pėrditshme si dhe pėr
hapėsirat e vogla qė disponon pėr ti kaluar, kalon nė faza tė vėshtira
edhe pesimizmi) dhe tė besoj seriozisht tek vetja dhe tek familja se
njė e ardhme mė e mirė e pret atė dhe familjen e tij.
Prandaj, mendoj se femra shqiptare, meriton tė ketė njė pozicion mė tė fortė dhe
mė tė rėndėsishėm nė shoqėri, duke pasur parasysh iniciativėn e
sakrificės dhe guximit qė ka marrė mbi supe pėr tė bėrė njė jetė mė tė
mire si dhe nė aftėsitė intelektuale qė ajo mbart.
Shqiptarėt e duan punėn
Zonat mė tė populluara me shqiptarė kėtu nė qytetin e Xhenovės janė nė
Sampiederena, Korniliano, Peli, Principe, Dinegro, Brinjole, nė qendrėn
komerciale Fiumara etj.
Mjafton tė vizitosh kėto vende pėr kuptuar
botėn e komunitetit shqiptar si dhe hallet, vėshtirėsitė, aspiratat,
dėshirat, ėndrrat, zhgėnjime e tyre.
Shqiptarėt njihen si njerėz qė
e duan punėn, qė punojnė shumė (thuajse gjithmonė punojnė nga 10 deri
nė 11 orė nė ditė), qoftė edhe tė dielave duke mos njohur ditė pushimi.
Megjithatė,
pavarėsisht nga dėshira qė shqiptarėt kanė pėr tė punuar, jo gjithmonė
arrijnė ta gjejnė dhe ta kenė atė nė formė tė vazhdueshme. Nuk mungojnė
rastet, qė emigranti shqiptar tė mbetet pa punė edhe me periudha edhe
relativisht tė gjata.
Nėse emigranti gjendet papritur papunė, mund
tė themi me plot kuptimin e fjalės se kemi tė bėjmė mė njė periudhė tė
zezė pėr atė, sepse komplikohen njė seri problematikash si: pa mundėsia
me paguar qiranė ose kėstin e shtėpisė (nė rast se e ka blerė me
kredi), pa mundėsia me ushqyer veten dhe familjarėt e tjerė (nėse ka
bėrė bashkimin familjarė) etj.
Zakonisht, nė rastet, kur njė
emigrant humb vendin e punės dhe nuk arrin tė gjej njė tė re, nga
depresioni, mėrzia, largėsia me vendin dhe familjarėt e bėn tė ndjehet
keq nė aspektin psikologjik dhe tė mbyllet nė vetvete, duke e konsumuar
periudhėn e vėshtirė nė shoqėrinė e duhanit, shishes sė birrės, gotės
sė konjakut, kafesė sė zezė dhe meditimit personal.
Po si fillon dhe zhvillohet dita e njė emigranti qė punon?
Zgjohet zakonisht rreth orės pesė tė mėngjesit, merr nė telefon punėdhėnėsin me
tė cilin vendos vendin se ku do tė takohen, pastaj hynė nė njė barė pėr
tė bėrė mėngjesin.
Mėngjesi i njė emigranti ėshtė njė kafe makiato e
shoqėruar me njė ėmbėlsirė, me njė gotė raki, apo konjak. Nga
kurioziteti qė kisha, i kam pyetur: pse para se fillojnė punėn, pinė
njė gotė raki apo konjak? Mė janė pėrgjigjur se: njė gotė raki tė bėn
mirė pėr stomakun, sepse ta mbledh dhe nuk e ndjejnė bosh, plus pastaj
nė mėngjes gjatė dimrit tė ngroh dhe tė bėn mė tė fortė pėr tė punuar.
Pasi
bėn mėngjesin, nuk harron tė blej paketėn e duhanit ( nėse e pinė) dhe
bashkė me punėdhėnėsin hypin nė makinė pėr ikur tek vendi i punės.
Nėse distanca ėshtė relativisht e madhe, gjatė udhėtimit mes punėdhėnėsit
dhe punėmarrėsit, zhvillohet vetėm dialog pune, ku punėdhėnėsi i bėn
lavdėrime ose kritika punėtori pėr punėn qė ka bėrė njė ditė mė parė si
dhe i jep urdhra pėr punėn e re qė do tė kryej.
Nga ora tetė e mėngjesit, fillon rutina e punės, sepse punėtori ndėrron rrobat e
udhėtimit me ato tė punės dhe fillon tė bėj atė qė i thotė punėdhėnėsi
i tij. Kjo rutinė vazhdon kėshtu, me pushime tė vogla nga pesė minuta,
derisa vjen ora njė e drekės, kur lan duart dhe fillon tė haj bukėn qė
ka marrė me vete, ose nėse nuk ka pasur mundėsi tė marr me vete, shkon
aty afėr nė ndonjė market, ku blen bukė, domate, proshutė dhe nuk
harron tė marrė birrė ose ujė sipas mundėsive dhe kur mbaron sė ngrėni,
shfrytėzon ato pak minuta qė i kanė mbetur nė dispozicion ( pushimi i
drekės nuk ėshtė mė shumė se njė orė) pėr tu shtri qė tė ēlodhet.
Pasi mbaron pushimi i drekės, i rikthehet pėrsėri punės deri nga ora pesė e
gjysmė, gjashtė ( ka edhe raste deri nė tetė tė darkės) qė ėshtė edhe
koha, kur punėtori shqiptar mbaron ditėn e punės, ndėrrohet duke veshur
pėrsėri rrobat e udhėtimit dhe pret tė vij ta marrė pėrsėri punėdhėnėsi
i tij pėr ta ēuar nė shtėpi.
Duhet theksuar se: jo gjithmonė
punėdhėnėsi i garanton udhėtimin punėtorit tė tij, nė shumicėn e
rasteve punėtori, duhet tė pėrdorė shėrbimin publik tė transportit pėr
tė vajtur nė punė dhe pėr tu kthyer nė shtėpi.
Dita e diel ėshtė
dita e pushimit dhe rrugėt e qytetit tė Xhenovės mbushen me shqiptarė,
qė mė nė fund edhe ata si tė tjerėt mund tė pushojnė, tė dalin tė
shėtisin, tė bėjnė shoping dhe tė takojnė ndonjė shokė.
Tė dielave shqiptarėt grumbullohen mė shumė tek qendra komerciale Fiumara, ku
qėndrojnė ulur gjithė ditėn nė baret e saja, duke parė ndonjė gocė tė
bukur qė kalon aty pranė, duke ngacmuar me shikim ndonjė tjetėr qė mund
tė jetė ulur aty pėrballė si dhe qajnė hallet e njėri- tjetri.
Pse shqiptarėt zgjedhin qendrat komerciale pėr tė kaluar tė vetmen ditė
pushimi qė kanė? Sipas analizės time mendoj se: ditėt e punės pėr
shqiptarin janė tepėr monotone, sepse nuk ka asnjė hapėsirė tjetėr
pėrveē punės.
Ai ėshtė thjeshtė njė robot pune, qė nuk ka mundėsi tė
takohet me njerėz, tė shkėmbej biseda. Pra, ai ndjehet nė njė farė
mėnyre i braktisur nga bota njerėzore, dhe mezi pret tė vij dita e diel
pėr tė shkuar tek qendra komerciale, ku ka shumė njerėz, zhurma etj.
Kjo ditė e vetme pushimi i jep shpresėn se edhe ai ėshtė pjesė e jetės
urbane sė qytetit dhe i largon qoftė edhe pėr njė ditė idenė e
stamposur nė kokė se nuk ėshtė robot pune, qė merr vetėm komanda pėr ti
zbatuar, por qenie njerėzore qė pėr nga natyra ka nevojė tė jetė nė
marrėdhėnie reciproke me njerėzit e tjerė.
Shqiptarėt shfrytėzojnė shqiptarėt
Punėdhėnėsi mund tė jetė italian ose shqiptarė, ku ndryshimi mes tyre ėshtė mjaft i prekshėm dhe radikal.
Nėse e pyet njė emigrant shqiptar se me kė punon dhe ai tė pėrgjigjet gjithė
gėzim se punon me italian dhe nė tė kundėrt shprehet me gjysmė zėri me
shqiptar. Pse ndodh kjo? Italianėt zakonisht janė mė njerėzorė nė
sjellje dhe nė komunikim, sepse tė lėnė tė punosh brenda aftėsive
fizike qė ke pa tė bezdisur shumė me kėrkesa tė tepėrta, me qėllimin se
edhe nėse nuk ke ētė bėsh, duhet tė harxhosh patjetėr energji qoftė
edhe pa dobi, sepse po tė paguan dhe nuk tė kam marr tė bėsh Qejf.
Kjo nuk nėnkupton se italianėt janė engjėj, por se nė krahasim me
shqiptarėt, janė shumė mė tė sjellshėm si pėr nga natyra, qoftė edhe
nga frika qė kanė kundrejt shqiptarėve. Me shqiptarin mjafton tė dish
tė komunikosh, tė dish tė sillesh, dhe nuk ėshtė e nevojshme ti thuash
tė punoj, ti japėsh urdhra nė rolin e eprorit, sepse punėn e don dhe
nuk bėn dredha.
Ndėrsa nėse punon me shqiptarė do tė thotė se je me
tė vėrtet pa fat dhe se ti edhe pse po punon nė kohė moderne,
trajtohesh (nė pjesėn mė tė madhe tė rasteve) si njė skllav i vėrtetė i
rendit skllav-pronar.
Ajo qė kam vėnė re me keqardhje nė shumė raste
ėshtė se: shqiptarėt shfrytėzojnė njėri- tjetrin kėtu nė mėrgim. Si
ndodh kjo? Po ja njė kategori e emigrantėve shqiptarė, qė kanė ardhur
shumė kohė mė parė kėtu nė Xhenova dhe janė sistemuar me punė stabėl,
pėrpiqen tė pėrfitojnė nga kategoria tjetėr e sapoardhur, e pa
ambientuar, me pa mbėshtetje qė nuk njohin askėnd dhe kanė nevojė tė
fillojnė tė punojnė menjėherė.
Atėherė kėta tė mjerėt e sapoardhur,
duke mos ditur mirė edhe gjuhėn italiane e kanė pothuajse tė pa mundur
tė komunikojnė me vendasit si dhe pėr rrjedhojė tė gjejnė punė. Kėshtu,
pėrpiqen tė vihen nė kontakt me bashkėkombėsit e tyre qė kanė ardhur mė
parė, me shpresėn se do i ndihmojnė pėr ti i marrė nė punė.
Tė punosh me njė bashkėkombės tėndin (nga rastet qė kam vėnė re unė) do tė
thotė se: me tė vėrtetė do tė kalosh njė ditė pune me lodhje tė
pėrballueshme dhe me gjendje dėshpėruese psikologjike deri nė njė
dėshpėrim tė madh nė pritje qė kjo ditė ferri tė mbaroj sa mė parė dhe
me shpresėn e venitur, duke ju lutur zotit se dita e nesėrme nuk do tė
jete po aq e lodhshme sa kjo qė sapo mbylla.
Ai qė mbart rolin e
ustait apo mjeshtrit e trajton punėtorin e tij tamam si: kafshė qė nuk
dinė dhe nuk ka tė drejtė tė reagoj apo tė mbrohet, por thjeshtė zbaton
urdhrat sikur tė ishte kalė karroce, qė e shikon rrugėn vetėm para.
Shqiptari pėr nga natyra, kanė qejf tė madh tė jap vetėm urdhra dhe tė
bėj rolin e shefit qoftė edhe nė realizimin e njė diēkaje tė vogėl, pėr
tė cilėn mbart kompetenca tė plota dhe tė pa kundėrshtueshme. Pėr tė
kuptuar mė mirė po ju jap njė shembull si: ndėrtimin e njė muri tė
thatė.
Kjo ėshtė njė ndėr punėt mė tė lodhshme qė asnjė emigrant nuk
do tė donte tė bėnte punėtorin, sepse ka lodhje tė madhe fizike.
Punėdhėnėsi i jep urdhrin punėtorit qė gurėt tė vendosen mbi skele, pa pasur
parasysh se nėse mundet dhe nėse gurėt janė tepėr rėndė pėr ti lėvizur,
ta copėtosh gurin me barre, pa menduar aspak se guri mund tė jetė shumė
i fortė dhe se nuk thyhet dhe etj. Ka edhe raste tė tjera, kur ti je
duke u marrė me diēka dhe nė tė njėjtėn kohė, punėdhėnėsi tė kėrkon ti
japėsh ēekiēin nė dorė qė e ka afėr kėmbėve. Kėtė e bėn pėr tė lėnė tė
kuptuar se ai ėshtė pronari jot, dhe se detyra jote ėshtė tė punosh pa
pushim dhe nėn urdhrat e tija.
Kėtė shembull e dhashė thjeshtė pėr
tė pasur njė ide se deri, ku shkon shfrytėzimi i shqiptarit nga vetė
shqiptari, qė thyen limitet e humanizmit. Shfrytėzimi, nuk ėshtė vetėm
i karakterit fizik, ekonomik por edhe shkatėrrim psikologjik, sepse
punėdhėnėsi mund tė kaloj gjithė ditėn duke e ofenduar dhe fyer rėndė
punėtorin e tij.
Ai mund ta ofendoj deri aty, ku nuk mban mė, sepse
kėrkon ti plotėsoj dhe ti realizoj tė gjitha qejfet dhe tekat e tija qė
janė jashtė mundėsisė njerėzore pėr tu plotėsuar nga forca fizike e njė
punėtori tė vetėm. Punėdhėnėsi kėrkon tė realizoj njė fitim tė madh,
por duke u pėrpjekur qė punėn e njėzet punėtorėve ta bėj vetėm njė,
sepse kėrkon tė fitoj shumė pa investuar aspak nė krahun e punės.
Ndėrsa
shfrytėzimi ekonomik nėnkupton pagesa minimale nė krahasim me mesataren
e tregut tė punės si dhe vonesa tė gjata kohore likuidimi.
Pse dhe si ndodh njė shfrytėzim i tillė?
Sepse, zakonisht punėtorėt shqiptarė qė nuk kanė arritur tė mėsojnė njė zanat
tė mirėfilltė nė fushėn e ndėrtimit, mund tė kalojnė periudha tė gjata
pa pasur punė dhe pėr rrjedhojė gjenden nė vėshtirėsi tė mėdha
ekonomike.
Punėdhėnėsit shqiptarė, shfrytėzojnė pikėrisht kėto raste
tė vėshtira dėshpėruese nėpėr tė cilat kalojnė kjo kategori emigrantėsh
dhe ju ofrojnė pagesa qesharake (40 euro ditėn e punės).
Jo vetėm qė
nė tė vėrtet i shfrytėzojnė nė aspektin ekonomik, por nė pamje tė parė,
atyre ju shfaqen me fytyrėn e engjėllit, duke ju thėnė se ne po ju
ndihmojmė, po ju gjejmė punė dhe po ju trajtojmė si vėllezėr.
{vazhdon...}