Çeshtja e pronave

Çështja e kompensimit të pronave në Shqipëri ka qenë dhe vazhdon të mbetet një çështje shumë e ndjeshme, e ndërlikuar, e vështirë për tu zgjidhur dhe me të cilën bëhet shpesh politikë, duke mos marrë parasysh drejtë ndikimin që ka në ekonomi dhe në marrëdhëniet shoqërore jo vetëm zgjidhja e kësaj çështje, por edhe mënyra apo metodika që do të përdoret apo është tentuar të përdoret në Shqipëri.

Nga Av. Jordan DACI, M.A(Master për Demokracinë dhe të Drejtat e Njeriut, Universiteti i Bolonjës dhe Universiteti i Sarajevës) Pedagog në Fakultetin e Drejtësisë "Luarasi"

Në të vërtetë, pa të drejtë kjo çështje trajtohet në një mënyrë të gabuar dhe shumë pikpamje mbi të nuk marrin parasysh praktikën ndërkombëtare dhe as interesat afatgjata

si dhe çështjen e drejtësisë sociale që padyshim përbën bazën për zhvillimin ekonomik kulturor dhe social të vendit. Kjo çështje po trajtohet sikur Shqipëria po ecën në një rrugë të pashkelur dhe se Shqipëria është vendi i fundit nga ish-vendet komuniste që nuk i ka dhënë zgjidhje kësaj çështje. E vërteta është që rasti i Shqipërisë përveç të veçantave që paraqet ka edhe pjesën e përbashkët me vendet e tjera ish komuniste, tek më e pakta natyra e këtij problemi. Gjithashtu Shqipëria në krahasim me vendet e tjera ish-komuniste, duke përfshirë vendet fqinje e deri Republikën Çeke ka bërë një progres të dukshëm dhe qëndron më përpara në disa drejtime, sidomos në përgatitjen e kuadrit ligjor ku ka patur një angazhim të vazhdueshëm.

Në këtë drejtim, Shqipëria në dallim nga disa vende duke përfshirë Republikën Çeke ka siguruar që procesi i kompesimit të pronave të bëhet mbi baza jo diskriminuese të çfarëdo lloj natyre qofshin ato, në përputhje të plotë me standartet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut. Sidoqoftë kjo çështje paraqitet shumë më e ndërlikuar se në vendet e tjera, për shkak të natyrës së ndryshme të regjimit dhe praktikave që ai ka ndjekur mbi pronat. Praktika më domethënëse dhe më e rëndësishmë mbi këtë çështje është praktika e Gjykatës Europiane e të Drejtave të Njeriut. Kjo gjykatë në vendimin e datës 8 korrik 1986, rasti Lithgoë dhe të tjerët kundra Mbretërisë së Bashkuar, mbajti qëndrimin që Neni 1 i Protokollit nr.1 nuk garanton një të drejtë për një kompensim të plotë në të gjitha rrethanat, përderisa objektivat legjitime të 'interesit të publikut' si ai i ndjekjes së reformave ekonomike, ose masave të hartuara më qëllim arritjen e një drejtësie më të madhe sociale, mund të justifikojnë një kompesim me një vlerë më të vogël sesa vlera e tregut. Gjykata nuk pranoi pretendimin e kërkueseve që të bëhet një trajtim i njëjtë ndërmjet shtetëzimit dhe formave të tjera të cenimit si përvetësimi i detyruar i tokës për qëllime publike. I njëjti qëndrim është mbajtur edhe nga përfaqësuesit e SHBA-së në seancën e 18 korrikut 1996 të Komisionit mbi Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë, organizuar në Ëashington, DC. "Kthimi i pronave, kompensimi dhe ruajtja: bërja e kërkesave në Europën post-komuniste" [CSCE 104-2-15). Në faqen 12 thuhet që ne duhet të jemi shumë fleksibël në mbajtjen e qëndrimeve, vecanërisht kur vihet në diskutim këto ekonomi, do të veçoja sidomos rastin e Shqipërisë.

Mbrojtja e pronës në të drejtën ndërkombëtare E drejta e pronës mbrohet nga neni 17 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, neni 14 i Kartës Afrikane për të Drejtat e Njeriut dhe Popujve, neni 21 i Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut dhe Neni 1 Protokollit nr.1 i Konventës Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore. Ndërsa Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike, nuk përfshin në katalogun e të drejtave të mbrojtura prej tij, të drejtën e pronës. Megjithatë, në vendimin e marrë gjatë sesionit të 72-të, 9 - 27 korrik 2001, (Komunikata no.857/1999) mbi ankimin e bërë nga shtetas amerikan me origjinë çeke theksohet që shtetësia nuk është një kërkesë origjinale (fillestare) për pronësinë mbi pronën, dhe se ndonëse pakti nuk e mbron këtë të drejtë, ligji i cili rregullon kthimin e pronave duhet ta bëjë atë jo mbi një bazë diskriminuese. Neni 26 i paktit dhe mbi bazën e nenit 2 të këtij pakti t'i kërkojë Republikës Çeke marrjen e masave për zhdukjen e këtij dhunimi.

Kushtetuta shqiptare
Neni 41 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, parashikon mundësinë e shpronësimeve ose kufizimeve të së drejtës së pronës vetëm për interesa publike. Shpronësimet ose kufizimet e të drejtës së pronësisë që barazohen me shpronësimin lejohen vetëm kundrejt një shpërblimi të drejtë. Mosmarrëveshjet në lidhje me masën e shpërblimit shqyrtohen në gjykata. Kjo dispozitë është në përputhje të plotë me qëndrimin e mësipërm që ka mbajtur gjykata Europiane, pasi shpërblim i drejtë nuk do të thotë domosdoshmërisht shpërblim në vlerën e tregut, pasi në këtë rast shprehja do të ishte shpërblim të plotë. Ndërkohë që interpretimi i këtij neni të Kushtetutës lejon shpërblimin si nën ashtu edhe mbi nivelin e tregut për një drejtësi më të madhe sociale. Psh. nëse dikujt do t'i prishej shtëpia për nevoja publike në një fshat në rrethinat e Tiranës dhe do të ishte një shtëpi që kushton shumë pak, pasi mund të jetë e vjetër dhe e modelit të vjetër… në këtë rast, gjykata mund të legjitimojë një kompensim me një çmim më të madh, pasi në këtë mënyrë ai do të mund të bënte një shtëpi të re që sigurisht do të kushtonte më shumë. Në kuadër të këtij debati, duhet patjetër që kompensimi i provave të marrë parasysh jo vetëm rëndësinë e kompesimit të pronave, por edhe të ndikimit negativ që do të ketë kompensimi i plotë mbi ekonomine e vendit, reformat që janë ndërmarrë dhe duhet të ndërmerren në përputhje të plotë me procesin e integrimit europian të RSH si dhe cënimit të dukshëm që do t'i bëhet drejtësisë sociale.

Padyshim nëse do t'i kompensohej prona e plotë një pronari që "zotëron" gjysmën e Tiranës, në këtë rast, drejtësia sociale do të cënohej tej mase dhe do të përbënte një shkak për shumë konflikte shoqërore. Nga ana tjetër, një kompensim me një faturë të plotë të pronave në Shqipëri do të rrezikonte reformat, investimet dhe stabilitetin makroekonomik, e shprehur në terma të buxhetit. Siç dihet fatura e përllogaritur sipas Ministrit të Financave Z. Arben Malaj kap vlerën e 2 miliard euro që është tejmase e rëndë për buxhetin e shtetit shqiptar kur dihet që prioritet i çdo qeverie duhet të jetë stabiliteti makroekonomik, investimet dhe rritja e mirëqenies së të gjithë qytetareve dhe jo vetëm të një shtrese të caktuar. Tek e fundit, misioni i shtetit është sigurimi i drejtësisë sociale për të gjithë duke mbrojtur interesin e përgjithshëm të shoqërisë. Çdo qëndrim, i cili nuk merr parasysh çështjet e parashtruara nuk do të sigurojë një zgjidhje përfundimtare të këtij problemi dhe nga kjo do të humbiste jo vetëm shumica e qytetarëve, por edhe vetë pronarët e kompensuar. I vetmi rezultat që do të vinte nga një qëndrim i tillë do të ishtë hapja e një numri shumë të madh konfliktesh shoqërore që do t'i shtoheshin numrit aktual shumë të madh, krahasuar me vendet e tjera të zhvilluara.